Er wordt gezegd dat je nooit te rijk kunt zijn. Maar de groeiende economische ongelijkheid zorgt ervoor dat steeds meer mensen denken dat dit niet het geval is. Talloze economen, filosofen en leiders hebben zich door de eeuwen heen beziggehouden met de herverdeling van rijkdom. Er zijn hele politieke systemen ontstaan rond het idee van gelijkheid tussen mensen en de noodzaak om met anderen te delen.
Wat is limitarisme?
Economisch limitarisme is een concept dat gebaseerd is op het idee dat niemand te rijk mag zijn. Het concentreert zich op de schade en risico’s van het hebben van superrijkdom en geeft niets om armoede of arme mensen – zelfs als het onderwerp ongelijkheid is.
Het stellen van een bovengrens aan de hoeveelheid rijkdom die iemand kan vergaren is niet bedoeld als straf. Het idee is om positieve veranderingen voor het economische systeem en de bevolking te bevorderen door middel van sociale verbeteringen. Op een gegeven moment draagt ‘extra geld’ niet langer bij aan het welzijn en een bloeiend leven. En in de meeste gevallen zou een paar miljoen dollar voldoende moeten zijn.
Limitarisme is geen socialisme of communisme. Het wijst de accumulatie van rijkdom, het bezit van privé-eigendom of een bepaald niveau van sociale ongelijkheid niet af. Het idee is dat als je te veel hebt, het soms ook te veel kan zijn. Tot nu toe definieert de theorie dit niet ‘te veel’ met specifieke cijfers – zeg maar $10 miljoen, $150 miljoen of $2 miljard.
De term limitarisme werd bedacht door de Belgische filosoof Ingrid Robbins, hoogleraar aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Universiteit Utrecht, Nederland. Hij doet onderzoek met een focus op ethiek, politieke filosofie en sociale rechtvaardigheid.
Voor het eerst presenteerde ze het idee van limitarisme op een conferentie in 2012. Na een paar jaar verscheen haar eerste wetenschappelijke artikel over dit onderwerp. Sindsdien heeft Robbins zich onvermoeibaar over de kwestie uitgesproken, artikelen gepubliceerd en aan een boek gewerkt. Het idee veroorzaakt gemengde reacties over de hele wereld.
“In Europa laat mijn ervaring zien dat het publiek veel van de argumenten vóór limitarisme deelt. Maar in de VS staat dit idee ver verwijderd van de discussies in het reguliere publieke debat”, vertelde Robeins aan DV. “Een deel van de traditionele Amerikaanse cultuur is het idee van de American Dream – de overtuiging dat iedereen de kans zou hebben om heel rijk te worden als hij maar hard werkte.”
Is elke miljardair het resultaat van een politiek falen?
Wanneer is het moreel of ethisch noodzakelijk om in te grijpen in het economische systeem van de vrije markt ten behoeve van de samenleving als geheel? Dragen de rijken bij aan de ontwikkeling door te investeren in het verhogen van de productiviteit, of laten ze eenvoudigweg bedrijven of hele (ontwikkelings)landen leeglopen? Is het hebben van tien auto’s echt zoveel beter dan het bezitten van twee?
“Sommigen voeren al de slogan aan: ‘Elke miljardair is een politieke mislukking.’ Ik denk dat dat klopt, maar zelfs een situatie waarin sommige superrijke mensen veel minder dan een miljard hebben, is moreel en politiek problematisch”, zegt Robbins. Ze stelt dat limitarisme op twee hoofdpijlers berust: het beschermen van de democratie en het aanpakken van dringende behoeften of problemen van collectieve sociale actie, zoals klimaatverandering.
Het limitarisme ziet een gevaar voor de democratie: de rijken kunnen hun geld gebruiken om politici te beïnvloeden, lobbyisten in te huren en wetten in hun voordeel door te drukken. Ze kunnen ook de publieke opinie beïnvloeden – door media te kopen of denktanks te financieren.
Rijkdom kan ook het redden van het klimaat in de weg staan
Economisch limitarisme suggereert dat een gelijkere verdeling van rijkdom zou leiden tot een toename van de levenskwaliteit voor iedereen. Dit zou mensen die in extreme armoede leven, kunnen helpen bloeien.
“Als je al 10 miljoen hebt, voegt het niet veel toe aan je levensstijl om nog eens 100.000 euro of dollars te krijgen. Maar als je geen rijkdom hebt, dan is elke stijging aanzienlijk” en betekent minder honger, minder onverwarmde huizen en minder kinderen in armoede, benadrukt Robbins.
Het in beslag nemen van een deel van de rijkdom kan ook helpen bij de aanpassing aan de klimaatverandering. Overheden zouden kunnen investeren in systemen om burgers te beschermen tegen extreme weersomstandigheden, maar ook capaciteit voor hernieuwbare energie of betere technologieën kunnen opbouwen.
Kritiek op limitarisme
Sommige filosofen en economen zijn het absoluut niet eens met het idee om rijkdom te beperken en een morele grens te stellen aan wat verdiend of geërfd wordt. In feite is het de kans om rijk te worden die ondernemers ertoe aanzet risico’s te nemen, uit te vinden en te veranderen. Het beperken van de rijkdom zal de politieke ongelijkheid niet beëindigen, beweren anderen.
Robbins zelf is zich bewust van het echte probleem bij het implementeren van haar ideeën. Ten eerste is het vrijwel onmogelijk om tot een universele definitie van het begrip ‘te rijk’ te komen. Ten tweede: zelfs als er een drempelbedrag zou worden bereikt, hoe zou men dan het overtollige geld daadwerkelijk kunnen innen? Ze vindt troost in het idee dat filosofen er zijn om vragen te stellen, en niet om diamanten halskettingen of privéjets in beslag te nemen.
Auteur: Timothy Rooks, Deutsche Welle
