Acanthosis nigricans – hyperkeratose van de huid kan te wijten zijn aan insulineresistentie

Acanthosis nigricans (Acanthosis nigricans) is een huidaandoening die wordt gekenmerkt door fluweelzacht papillomateus epidermale groei. Verdonkering en verdikking (hyperkeratose) van de huid komt voornamelijk voor in samentrekkingsgebieden, vooral in de oksels, liezen, inframammaire gebieden, nek en andere plooien van het lichaam. Het is meestal een teken van een aandoening of ziekte, zoals obesitas of diabetes. De aanwezigheid ervan als teken van interne maligniteit is zeer zeldzaam.

Het uiterlijk wordt voornamelijk geassocieerd met aandoeningen van insuline-resistentie, waarbij obesitas, diabetes of stofwisselingsstoornissen naast elkaar voorkomen (bijv. metabool syndroom, polycysteus ovariumsyndroom, gegeneraliseerde lipodystrofie). Insuline passeert in hoge concentraties de dermale-epidermale overgang en kan groeibevorderende effecten hebben door te binden aan type 1 insuline-achtige groeifactorreceptoren (IGFR) op keratinocyten. Dit stimuleert de proliferatie van deze cellen, wat leidt tot acanthosis nigricans.

Classificatie

• Type 1: Erfelijke, goedaardige AN – geen geassocieerde endocriene aandoening.
• Type 2: Goedaardige AN – endocriene stoornissen geassocieerd met insulineresistentie: type II diabetes mellitus, hyperandrogene toestanden, acromegalie/gigantisme, de ziekte van Cushing, hypogonadale syndromen met insulineresistentie, de ziekte van Addison en hypothyreoïdie.
• Type 3: Pseudo-AN – geassocieerd met obesitas, vaker voorkomend bij patiënten met donkerdere pigmentatie, vaak voorkomend bij het metabool syndroom.
• Type 4: Door geneesmiddelen geïnduceerde AN – hoge dosis nicotinezuur, stilbestrol bij jonge mannen, therapie met glucocorticoïden, orale anticonceptiva en therapie met groeihormoon.
• Type 5: Maligne AN – paraneoplastisch, meestal gastro-intestinaal of urogenitaal adenocarcinoom, minder vaak bronchiaal carcinoom en lymfoom.

De klinische kenmerken van acanthosis nigricans komen tot uiting in symmetrische, verdikte, bruine vlekken en plaques op de huid, die het vaakst voorkomen in de intertrigineuze gebieden – oksel, liezen en nek, ook op de tepelhoven, vulva en perineum bij vrouwen. Laesies zijn doorgaans groter in omvang en ernst bij kwaadaardige acanthosis nigricans wanneer ze zich op de slijmvliezen van de mondholte, het neus- en larynxslijmvlies en de slokdarm bevinden. Laesies kunnen macereren, stinken en jeuken.

Mensen met fototype IV hebben dat wel hogere frequentie van acanthosis nigricans van de nek vergeleken met die met huidfototypes II en III. Er is een zeer grote kans op insulineresistentie bij mensen met een lichte huidskleur die acanthosis nigricans hebben. Daarom beïnvloedt het huidfototype de waarschijnlijkheid dat acanthosis nigricans een voorspeller is van insulineresistentie.

Complicaties van acanthosis nigricans zijn psychologische problemen en een cosmetisch probleem. Acanthosis nigricans is onafhankelijk risico factor voor de aanwezigheid van suikerziekte.
De diagnose wordt klinisch gesteld, inclusief een grondige geschiedenis van huidige en vroegere aandoeningen, familiegeschiedenis en medicatiegebruik. Als er diagnostische onzekerheid bestaat, kan een biopsie worden verzonden voor histopathologische analyse en bevestiging.

De belangrijkste behandeling is het onder controle houden van de onderliggende ziekte. Niet-farmacologische behandeling kan omvatten: veranderingen in levensstijl, zoals het opzetten van een gezond dieet, meer lichaamsbeweging om de insulineresistentie en hyperinsulinemie te verminderen. Metformine wordt gebruikt om het insulinegehalte te verlagen en laesies matig te verbeteren.

Kwaadaardige acanthosis nigricans moet nauwlettend worden gevolgd vanwege de aanwezigheid van een maligniteit. Cyproheptadine kan helpen bij de regressie van acanthosis nigricansgeassocieerd met maligniteit, omdat het de afgifte remt van stoffen die door de tumor worden geproduceerd. Het staken van een vermoedelijk medicijn kan helpen bij de behandeling van een medicijngeïnduceerd medicijn acanthosis nigricans. De ziekte kan verbeteren door behandeling van het onderliggende syndroom. Het gebruik van bijvoorbeeld orale anticonceptiva voor polycysteus ovariumsyndroom.

Behandeling van acanthosis nigricans-laesies kan ook om cosmetische redenen worden uitgevoerd. Farmacologische behandelmethoden kunnen omvatten: keratolytische middelen: salicylzuur, glycolzuur of trichloorazijnzuur, plaatselijke retinoïden: adapaleengel of tretinoïnecrème. Procedures die kunnen worden uitgevoerd zijn onder meer – UVA (PUVA) – therapie, dermabrasie, alexandrietlasertherapie.

Referenties:

Fitzpatrick kleurenatlas